Naj o jaskiniach

Kras i jaskinie na Słowacji – Wybór z faktograficznych informacji

Rodzaje obszarów  krasowych

Tereny krasowe na Słowacji zajmują obszar o powierzchni 2700 km2. Są zróżnicowane pod względem budowy geologicznej, warunków gemorfologicznych i współczesnych warunków klimatycznych. Przykładem krasu wyżynnego i górskiego rozwiniętego w środkowoeuropejskiej umiarkowanej strefie klimatycznej są Słowacki Kras, Kras Murański i Słowacki Raj, Galmus, Tatry Niskie, Wielka Fatra, Góry Strażowskie i Małe Karpaty, a także zjawiska krasowe rozwinięte w słowackiej części geologicznej struktury zwanej pienińskim pasem skałkowym (Vršatské bradlá, Pieniny). Przykładem krasu wysokogórskiego jest kras Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich, fragmentów Tatr Wysokich i Tatr Bielskich. Zjawiska krasowe rozwinięte w trawertynowych kopcach i kaskadach znajdują się zarówno w obszarach górskich jak i w kotlinach (Dreveník, Bojnice, Bešeniowa). W kotlinach rozwinięty jest także kras izolowanych gór zwanych twardzielcami. Szczególne znaczenie ma tzw. Kryptokras  związany z soczewkami wapieni krystalicznych występującymi w obrębie skał nieprzepuszczalnych (Revúcka vrchovina).

Ilość jaskiń, obszary z największą liczbą jaskiń

Na Słowacji znajduje się ponad 7100 jaskiń,  łącznie z krótszymi jaskiniami zwisającego charakteru. Najwięcej zaregistrowanych jaskiń jest w Słowackim Krasie, Tatrach Niskich i Krasie Spisko-Gemerskim ( Słowacki Raj, Kras Murański ), Wielka Fatra, Tatry Zachodnie, Wysokie i Bielskie.

W jakich skałach wytworzyły się jaskinie?

Nasze jaskinie wytworzyły się szczególnie w drugorzędowych wapieniach pochodzących ze średniego triasu, mniej w trawertynach, a niekiedy i w innych rozpuszczalnych skałach. Ponad 180 jaskiń jest wytworzonych w niekrasowych skałach ( andezyty, bazalty i tufy bazaltowe, piaskowce, krzemieńce, granity, łupki, krzemień).

Jakie procesy przyrodnicze wytworzyły jaskinie?

Z punktu widzenia genezy pojawiają się różnorodne rodzaje jaskiń. Syngenetyczne jaskinie wytworzone razem ze skałą, przedstawiają trawertynowe kraterowe jaskinie, jaskinie trawertynowych konstruktywnych wodospadów, wulkaniczno - ekshalacyjne i wulkaniczno - eksplozyjne jaskinie. Epigenetyczne jaskinie, wytworzone geomorfologicznym procesem po powstaniu skały, przedstawiają korozyjne, korozyjno-zawaliskowe, fluwiokrasowe ( korozyjno-erozyjne), fluwiokrasowo-zawaliskowe, szczelinowe, szczelinowo – zawaliskowe, szczelinowo – korozyjne, rumowiskowe, wywietrzone jaskinie i inne.

Najdłuższe i najgłębsze jaskinie

Najdłuższy jest Demianowski System Jaskiniowy, który wynosi 41 km. Składa się z Jaskini Pustej, Demianowskiej Jaskini Wolności, Jaskini Vyvieranie, Demianowskiej Jaskini Pokoju, Demianowskiej Jaskini Lodowej oraz innych mniej znaczących jaskiń. Najgłębsze są jaskinie Hipmanowe (Starý hrad, Večná robota) na Krakovej holi w  Tatrach Niskich, których głębokość wynosi 495 m.

Najdłuższe jaskinie (stan do 1.4.2010 - Sprawozdanie SSS, 1/2010)

Najgłębsze jaskinie (stan do 31.3.2010- Sprawozdanie SSS 1/2010)

Najdłuższą trawertynową jaskinią jest Szczelinowa Jaskinia Pleky (Puklinová jaskyňa Pleky), która znajduje się na Dreveniku w Kotlinie Hornadskiej i osiąga długość 100 m. Najdłuższą jaskinią bradloveho pasma jest Jaskinia Aksamitka ( 330 m) w Pieninach. Najdłuższą pseudokrasową jaskinią jest Jaskinia pod Spiską ( 740 m) w piaskowcach Levoczskich Wierchów.

Najwyżej i najniżej położone jaskinie

Najwyżej położone jaskinie znajdują się w Czerwonych Wierchach w Tatrach Zachodnich. W wysokości od 2077 do 2080 m n. p. m.  znajduje się przepaść Wyszna Kresanica i następne trzy mniejsze jaskinie. Największą jaskinią z wejściem  w wysokości nad 2000 m n. p. m. jest Nowa Kresanica o długości około  820 m i głębokości 183 m. W podziemnym złożu magnezytowym w Podreczanach przy Luczeńcu jest udokumentowana krasowa kawerna na poziomie 120 m n.p.m. Najniżej położoną jaskinię stwierdzono w podziemnym złożu magnezytów w Bankove niedaleko Koszyc podczas wydobywania magnezytu. Jest ona usytuowana na poziomie 50 m n. p. m.

Skrajne jaskinie według stron świata

Najbardziej wysuniętą na zachód jaskinią jest Jaskinia Abrazna w części Devinskiej Małych Karpat, która została utworzona przez morze w trzeciorzędzie. Na wschodzie najbardziej wysunięta jest Jaskinia Dakova i Pustajova położona w piaskowcach Bukovskich Wierchów na terenie Parku Narodowego Poloniny. Najbardziej wysunięte na północ są jaskinie wytworzone w piaskowcach Góry Babiej. Na południe najbardziej wysunięte są jaskinie utworzone w wulkanoklastycznych skałach Burdy między ujściem Hrona i Ipla do Dunaju.

Największy podziemny obszar

Największa znana jaskiniowa sala o objętości 79 017 m3 nazywa się Komora Baśniowa (Rozprávkový dóm) i znajduje się w Jaskini Strateńskiej. Ma długość 192 m, średnią szerokość 46 m, średnią wysokość 11m, powierzchnię 9040 m3. Drugim największym podziemnym obszarem jest Komora Bystricka ( objętość 52 000 m3, wysokość 40 m) w Jaskini Martwych Nietoperzy w Krasie Ďumbierskom.

Zadziwiające formy sintrowej ornamentyki jaskiń

Największy stalagmit o wysokości 32,6 m znajduje się w Jaskini Krasnogórskiej w północnej części Płaskowyżu Silickiego w Słowackim Krasie. Jaskinia Domica jest jedną z najsłynniejszych jaskiń na świecie pod względem ilości i różnorodności tarcz i bębnów naciekowych. Jaskinia Gombasecka słynie z zwisających ze stropu cienkich, pustych w środku rurek. Największe nacieki białego, miękkiego mleka wapiennego - sintru występują w Jaskini Harmaneckiej.

Lodowe jaskinie

Trwałe albo okresowe nagromadzenia lodu obserwujemy w więcej jak 60 jaskiniach. Cztery z nich są utworzone w trawertynie a cztery w niekrasowych skałach .Większość z nich znajduje się na terenach o górskim chłodnym, zimnym i bardzo zimnym klimacie (ok. 84,8 %).

Największa objętość  lodu

Największą objętość lodu stwierdzono w Dobszyńskiej Jaskini Lodowej (110 100 m3), która należy do najcenniejszych jaskiń lodowych na świecie. Ze względu na znane wysokogórskie lodowe jaskinie Eisriesenwelt a Dachstein-Rieseneishöhle v austriackich Alpách czy Jaskini Scărişoara v rumunskim pogórzu Bihor, w których lód znajduje się na wysokości 1100 aż 1120 m n. m., ogromne zlodowacenie Dobszyńskiej Jaskini Lodowej już tysiące lat znajduje się na wysokości tylko 920 – 950 m n.p.m.

Inne znaczące jaskinie lodowe to Demianowska Jaskinia Lodowa, Wielka Lodowa Przepaść na Ohništi w Tatrach Niskich, Lodowa Przepaść w Czerwonych Wierchach oraz inne. Z trwałym nagromadzeniem lodu najniżej usytuowaną jaskinią lodową  jest Ladnica Silicka ( Silická ľadnica), której otwór znajduje się na wysokości 503 m n. p. m. na Płaskowyżu Silickim w Słowackim Krasie.

Jaskinie z aragonitową szatą naciekową

Najbardziej znacząca jest kryptokrasowa Ochtińská Jaskinia Aragonitowa na obszarze Revúckej vrchoviny na zboczu góry Hradok, która była przypadkowo odkryta w 1954 roku podczas drążenia geologicznej sztolni badawczej. Dzięki bogatej i różnorodnej formie szaty naciekowej stawia się do poziomu najcenniejszych aragonitowych jaskiń na świecie.

Największy troglobiont – prawdziwe jaskiniowe zwierzę

W  środowisku jaskiniowym ze specyficznymi warunkami ekologicznymi pojawiają się liczne endemity oraz relikty fauny wodnej i lądowej. Największy troglobiont – prawdziwe jaskiniowe zwierzę - znalazło się u nas w Jaskini Gombaseckiej a później w Domici. Ślepego krocionoga z rodzaju Typhloiulus sp. ( długość ciała 26 mm, średnica ciała 1,1 mm, 77 członów tułowia i 147 par nóg ) uważamy za pierwszego troglobiontycznego wieloszczeta stwierdzonego na Słowacji. Jest on także posiadającym największą ilość nóg zwierzęciem Słowacji, nawet biorąc pod uwagę powierzchniowe wieloszczety i stawonogi.

Najwięcej gatunków nietoperzy

W jaskiniach Skały Jasovskiej w Medzevskiej pahorkatinie stwierdzono aż 19 gatunków nietoperzy przebywających na jednym jaskiniowym terenie na Słowacji. W jaskiniowym systemie Diabłowa Dziura – Domica w Słowackim Krasie zaobserwowano 16 gatunków nietoperzy.

Znaleziska kości

Bogatymi znaleziskami kości (kości plejstoceńskich kręgowców) wyróżniają się Jaskinia Niedźwiedzia i Jaskinia Psie Dziury w Raju Słowackim, Jaskinia Niedźwiedzia w Dolinie Janskiej w Tatrach Niskich, Jaskinia Niedźwiedzia w Dolinie Suchej w Tatrach Zachodnich i Jaskinia Vażecka.

Znaczące znaleziska archeologiczne

Między znaczące znaleziska archeologiczne należy Jaskinia Ardovska , Babska Dziura, Domica, Jaskinia Majda-Hraszkowa, Jaskinia Kostrova (Słowacki Kras), Jaskinia Jasovska  (Medzevská pahorkatina), Wielka Jaskinia Rużinska (Čierna  hora), Szarkanova Dziura (Volovskie Wierchy), Jaskinia Liskovska (Kotlina Liptowska), Mażarna ( Wielka Fatra), Dupna Dziura (Góry Strażowskie), Jaskinia Preposztska (Kotlina Prievidzská),  Diabłowy Piec - Čertova pec (Považský Inovec), Dziurawa Skała (Deravá skala) i Ciemna Skała - Tmavá Skała ( Małe Karpaty) oraz inne.

Najstarsze pisemne wzmianki o jaskini

Najstarsze pisemne wzmianki o jaskini na terenie Słowacji są z lat 1220 i 1224,a nawiązują na Jaskinię na Skałce (Jaskinię Benediktową) przy Trenczynie. Najstarszy napis jest w Jaskini Jasovskiej z 1452 roku.

Pierwsze udostępnione jaskinie na Słowacji

Pierwszą udostępnioną jaskinią była Jaskinia Plavecka w Małych Karpatach na wniosek właściciela majątku grafa Palffiego około 1802 – 1809 roku. Jaskinię Jasovską udostępnił  w 1846 roku przełożony zakonu premonstrantów. Dobszyńską Jaskinię Lodową udostępnili dla zwiedzających w 1871 roku, Jaskinię Bielańską w 1881 roku. Demianowską Jaskinię Lodową zaczęli udostępniować w pierwszej połowie 80–tych lat XIX w.

Pierwsza jaskinia oświetlona elektrycznie

Dobszyńska Jaskinia Lodowa należy między pierwsze jaskinie na świecie oświetlone elektrycznie. Jej oświetlenie palnikami Bunsena wprowadzono w 1882 roku, a porządne oświetlenie elektryczne w 1887 roku.

Najwięcej odwiedzane udostępnione jaskinie

Największą roczną odwiedzalność z udostępnionych jaskiń ma Demianowska Jaskinia Wolności (w ostatnich latach 155  - 175 tys. osób). Między najwięcej odwiedzane jaskinie dalej należy: Jaskinia Bielańska, Dobszyńska Jaskinia Lodowa i Demianowska Jaskinia Lodowa.

Jedyna udostępniona jaskinia z podziemnym spływem

Jedyną udostępnioną jaskinią z podziemnym spływem dla zwiedzających jest Domica, którą w przeszłości poznaczyły liczne katasrofalne powodzie. W ostatnich latach w jej okolicy wykonywuje się prace ochronne, aby czynność rolnicza nie powodowała erozję ziemi i  znieczyszenie wód, które dostawają się do jaskini.

Jedyna udostępniona jaskinia na zachodzie Słowacji

Jedyną udostępnioną jaskinią dla zwiedzających na zachodzie Słowacji jest Jaskinia Driny w Krasie Smolenickim w Małych Karpatach. W porównaniu z naszymi pozostałymi udostępnionymi jaskiniami, w których dominują ogromne i szerokie podziemne przestrzenie, przedstawia kombinację wąskich szczelinowych korytarzy z przepiękną szatą naciekową.

Zabiegi lecznicze w jaskiniach

Zabiegi speleoterapeutyczne są wykonywane w Jaskini Bystrianskiej, zdrowotne speleoklimatyczne pobyty w Jaskini Jasovskej i Jaskini Bielańskiej. Początki rozwoju speleoterapii na Słowacji z końca 60-tych i początku 70-tych lat poprzedniego stulecia odnoszą się do Jaskini Gombaseckiej. Na balneoterapię wykorzystuje się Jaskinia Parenica w Sklenych Tepliciach w Štiavnických Wierchach – jako kąpiel parową ją opisał  M. Bel już w 1723 roku.

Najcenniejsze jaskinie z punktu widzenia ochrony przyrody

Za narodowe zabytki przyrody jest ogłoszonych 44 jaskiń i przepaści. Jaskinie Słowackiego Krasu, Ochtińska Jaskinia Aragonitowa i Dobszyńska Jaskinia Lodowa z systemem Jaskini Strateńskiej znajdują się na liście światowego dziedzictwa przyrody. Jaskinia Domica  została włączona na listę Konwencji Ramsar, która grupuje obszary podmokłe o międzynarodowym znaczeniu. Jest częścią pogranicznego słowacko – węgierskiego systemu jaskiniowego Domica – Baradla.

Organizacje speleologów

Ochronę, opiekę i zarządzanie jaskiniami będącymi własnością państwa zabezpiecza Zarząd Jaskiń Słowackich w Liptowskim Mikulaszu. Narodową bazę danych jaskiń tworzy i zarządza Słowackie Muzeum Ochrony Przyrody i Jaskiniarstwa w Liptowskim Mikulaszu, które także zajmuje się ekspozycją dotyczącą jaskiń i jaskiniarstwa. Nowe jaskinie albo części jaskiń odkrywają przeważnie członkowie Słowackiego Towarzystwa Speleologickiego, którzy współpracują również przy dokumentacji i ochronie jaskiń.